Aby zrozumieć rodzaje i sposób funkcjonowania instrumentów finansowych, należy najpierw zapoznać się z różnymi rodzajami istniejących rynków finansowych. Niektóre instrumenty finansowe mogą być w obrocie tylko na wybranych rynkach, zaś inne mogą być przeprowadzane na wielu rynkach, pod warunkiem że są dostosowane do specyficznych wymagań każdego z rynków.

Część 1. Rynki finansowe

Według kryterium rodzaju instrumentów finansowych rynki finansowe dzieli się na:

Rynek pieniężny (rynek instrumentów krótkoterminowych)

Jest to rynek, którego uczestnikami są z jednej strony podmioty szukające finansowania, natomiast z drugiej strony − podmioty szukające miejsca do ulokowania nadwyżek pieniężnych w krótkim terminie. Krótki termin w finansach jest rozumiany jako dowolny termin poniżej jednego roku, choć istnieją wyjątki, w których pewne instrumenty finansowe występujące na rynku pieniężnym dobiegają końca maksymalnie do dwóch lat.

Rynek obligacji

Jest przedłużeniem rynku pieniężnego, przy czym jest traktowany inaczej ze wzgledu na termin zapadalności instrumentu finansowego od dwóch do nawet pięćdziesięciu lat. Na rynku obligacji występują także instrumenty bez żadnego wyznaczonego terminu zapadalności. Jest to rynek, krótego uczestnicy nabywają lub zbywają instrument finansowy na długi termin.

Uczestników rynku pieniężnego i obligacji można podzielić na dwie grupy: kapitałodawców i kapitałobiorców. Emitent obligacji jest zobowiązany do płacenia odsetek w ustalonych terminach, a w terminie zapadalności następuje jednorazowa płatność w wysokości ich wartości nominalnej.

Termin zapadalności jest rozumiany jako konkretny dzień, w którym dany instrument jest wycofany z rynku i przestaje mieć jakąkolwiek moc prawną.

Rynek akcji

To rynek, na którym różne podmioty ekonomiczne emitują instrumenty finansowe w celu zwiększenia kapitału. Instrumenty te zazwyczaj nie są oprocentowane i nie zobowiązują emitenta do wykupienia ich w przyszłości. Emitent ma prawo do własności, a akcjonariusze mają prawo do dywidendy, jeśli emitent zdecyduje się rozdzielić część zysku. Uczestnicy rynku akcji to emitenci i akcjonariusze.

Rynek towarowy

To rynek, na którym handluje się towarami takimi jak: pszenica, kukurydza, soja, ropa naftowa, gaz ziemny, energia, miedź, nikiel, cynk, ołów i in. Jest to szczególny rodzaj rynku, na którym większość transakcji jest przeprowadzana za pomocą instrumentów pochodnych, o których będzie mowa później. Rynek metali szlachetnych jest częścią rynku towarowego. Zwykle metalami szlachetnymi handluje się w formie fizycznej, a nie za pomocą instrumentów pochodnych.

Rynek Forex

Mimo że pieniądz uznano za towar, to rynek Forex jest traktowany inaczej. Jest to rynek, na którym pieniądz jest kupowany i sprzedawany, waluty są kwotowane, a wartość jednej waluty jest wyrażana za pomocą waluty kwotowanej. To jeden z najbardziej płynnych rynków na świecie, z szacowanymi dziennymi obrotami wynoszącymi okolo 3 bln dolarów. Według kryterium transakcji rynki finansowe dzieli się na:

Rynki regulowane − zorganizowane w formie rynku giełdowego (giełda papierów wartościowych, giełdy futures itd.)

Na tych rynkach właściwości oferowanych instrumentów są z góry określone i nie mogą być negocjonowane przez kupujących. Kupujący mogą jedynie negocjować cenę. Z góry określone właściwości instrumentu to:

• harmonogram handlu
• wielkość kontraktu lub transakcji, którą reprezentuje mnożnik rynkowy
• minimalna fluktuacja ceny
• dzienny limit ceny
• zapadalność (w przypadku instrumentów pochodnych)
• wymagania dotyczące depozytów (w przypadku instrumentów pochodnych)

Wszystkie te informacje znajdują się w specyfikacji kontraktu, który ma charakter publiczny i jest zamieszczany na stronie internetowej konkretnej giełdy. Ogólnie rzecz biorąc, specyfikacja kontraktu ustala warunki transakcji.

Trzeba pamiętać o tym, że transakcje są dokonywane przez domy maklerskie, które są członkami konkretnych giełd. Klient zainteresowany wykonywaniem czynności na giełdzie musi założyć rachunek u maklera, który umożliwi mu elektroniczny dostęp do rynku.

Na rynkach regulowanych transakcje są ogólnodostępne. Dowolny gracz może zobaczyć w realnym czasie wielkość obrotów i cenę, chociaż nie widzi nazw konkretnych maklerów.

Nieregulowany rynek pozagiełdowy (OTC)

System międzybankowy jest rodzajem nieregulowanego rynku pozagiełdowego, którego głównymi graczemi są banki, a transakcje OTC nie są wystandaryzowane. Innymi słowy, strony zaangażowane w transakcję same decydują o czasie transakcji, sumie transakcji, zapadalności (jeśli jest wymagana) i cenie. Można powiedzieć, że instrumenty zawierane na OTC są indywidualnie dopasowane w zależności od potrzeb.

Na rynku OTC strony transakcji znają się, znają szczegóły transakcji, lecz nie mają dostępu do transakcji handlowych innych graczy na rynku. Dla transakcji zazwyczaj używają specjalnych systemów elektronicznych, czasami zarejestrowanych potwierdzeń telefonicznych.

Innym kryterium podziału rynków finansowych jest podział na rynki spot i rynki instrumentów pochodnych.

Rynek spot jest rynkiem, na którym kupujący płaci za aktywa w całości, a sprzedający dostarcza te aktywa w całości. Proces ten występuje także pod nazwą DVP (delivery versus payment). Tym samym, podczas kupowania akcji ich wartość jest opłacana w całości. Do rynków spot można zaliczyć rynek akcji, rynek obligacji, rynek metali szlachetnych i rynek Forex.

Aby dokonać transakcji na tego typu rynkach, trzeba założyć rachunek, na który wpłacany jest depozyt przed kupnem. Nabyte aktywa opłaca się pieniędzmi na koncie.

Rynek spot jest także nazywany rynkiem natychmiastowej realizacji. W świecie biznesu słowo natychmiastowy jest zwykle rozumiane jako dokonany najpóźniej w drugim dniu po zawarciu transakcji. Innymi słowy, ostateczne rozliczenie i dostawa kupowanego aktywa zostanie zrealizowana w drugim dniu roboczym od daty transakcji.

Instrument pochodny to rodzaj aktywa, którego wartość zależy od ceny aktywów będących przedmiotem obrotu na rynku spot. Aktywa te nazywane są instrumentami bazowymi. Rynek instrumentów pochodnych jest nazywany rynkiem transakcji terminowych.

Aby móc dokonywać transakcji instrumentów pochodnych, potrzebny jest rachunek depozytowy. Na tego rodzaju rachunku zazwyczaj depozytuje się pieniądze, choć w pewnych sytuacjach można zdepozytować inne aktywa finansowe. Pieniądze na rachunku nie są używane do kupna aktywów, lecz służą jako zabezpieczenie umożliwiające dokonanie transakcji na czas. Na przykład, jesli chcemy zawrzeć transakcję w terminie wymagalności i mamy obowiązek zakupu paliwa za cenę, która jest obecnie określona, potrzebne jest posiadanie wymaganej kwoty zdeponowanej na rachunku, aby potwierdzić tę transakcję. Kwota ta nazywana jest depozytem.

Giełdy mogą być zorganizowane zarówno w formie rynków spot, jak i rynków instrumentów pochodnych. Niektóre giełdy wykorzystują instrumenty finansowe rynków spot i rynków instrumentów pochodnych. Z kolei rynki OTC mogą być rynkami spot lub rynkami instrumentów pochodnych. Niektóre instrumenty finansowe mogą być w obrocie jedynie na giełdach papierów wartościowych, inne tylko na rynkach OTC, a jeszcze inne mogą wystepować zarówno na rynkach OTC i giełdach.

W następnym artykule będzie mowa o różnych rodzajach instrumentów finansowych.

Valentin Cioraneanu
Investment Banking Specialist